1. Kako ocjenjujete ekonomske odnose između Crne Gore i Kine?

Kada su u pitanju ekonomski i trgovinski odnosi dvije zemlje, govorio bih o tri stvari.

Prvo, lideri dvije zemlje njima pridaju veliki značaj. Od uspostavljanja diplomatskih odnosa Kine i Crne Gore prije 17 godina, vođene inicijativom „Pojas i put“ i mehanizmom saradnje Kine i zemalja Centralne i Istočne Evrope, dvije zemlje su oduvijek razvijale prijateljske i partnerske odnose na bazi uzajamnog poštovanja suvereniteta i teritorijalnog integriteta, nemiješanja u unutrašnju politiku, te principa jednakosti i obostrane koristi. Nastavila je da se produbljuje praktična saradnja u različitim oblastima.

Nedavno, kada je predsjednik Si Đinping uputio čestitku gospodinu Milatoviću povodom inauguracije na mjesto predsjednika Crne Gore, on je istakao da pridaje veliki značaj razvoju odnosa Kine i Crne Gore, i da je spreman da zajedno sa predsjednikom Milatovićem radi na produbljivanju dubokog i tradicionalnog prijateljstva između dvije zemlje i jačanju razmjene iskustava u upravljanju i administraciji zemlje, kako bi zajednički dalje vodili kontinuirani razvoj bilateralnih odnosa i donijeli još veću korist svojim narodima. Predsjednik Milatović je takođe u potpunosti afirmisao značajnu poziciju Kine na međunarodnoj sceni, rekavši da je Crna Gora postala dio inicijative „Pojas i put“ i da će nastaviti da igra aktivnu ulogu u saradnji Kine i zemalja Centralne i Istočne Evrope i u budućnosti. Dvojica šefova država su pokazala dobru volju da zajednički vode kontinuirani razvoj bilateralnih odnosa i praktične saradnje i istakli pravac bilateralnih odnosa u svim aspektima sa strateške tačke gledišta i iz dugoročne perspektive.

Treće, u budućnosti se može očekivati dalja ekonomska i trgovinska saradnja dvije zemlje. Otkako sam došao u Crnu Goru, sve dublje osjećam da, iako Kina i Crna Gora imaju određene razlike u istoriji, kulturi, društvenom sistemu itd., dvije strane imaju duboko tradicionalno prijateljstvo, komplementarne prednosti u razvoju, snažne potrebe za saradnjom i zajednički cilj postizanja prosperiteta i razvoja. Nadamo se da možemo nastaviti da širimo prijateljstvo između dvije zemlje kroz vrijeme i prostor, da ostvarujemo saradnju ne ograničavajući se na konkretna područja i da tako zajednički donesemo korist našim narodima.

2. Da li postoji interesovanje kineskih kompanija za investiranje u CG i koje oblasti su im najinteresantnije?

I u ovom dijelu bih govorio o nekoliko stvari.

Prije svega, tradicionalno prijateljstvo između dvije zemlje je duboko, i ima veoma čvrstu osnovu u narodu. Još u periodu bivše Jugoslavije, kineski narod i jugoslovenski narod stekli su to duboko prijateljstvo. Kultni jugoslovenski film "Most" snimljen upravo na mostu na Đurđevića Tari i njegova tematska pjesma "Bella Ciao" i dalje su veoma poznati širom Kine. To čini da kineski narod uvijek gaji veoma prijateljske emocije prema narodu Crne Gore, a takođe postavlja tu čvrstu osnovu u narodu kao preduslov da dvije zemlje ojačaju ekonomsku, trgovinsku i investicionu saradnju.

Drugo, dvije zemlje imaju zajedničke razvojne potrebe i mogu da uče jedna od druge. Kina je i dalje zemlja u razvoju, i razvoj jeste njen glavni prioritet. Ona treba dalje da unaprijedi kvalitet i efikasnost svog razvoja i održi dugoročni razuman ekonomski rast na postojećoj osnovi; istovremeno da nastavi da promoviše povećanje zaposlenosti i poboljša kvalitet života ljudi, te da sprečava i rešava različite ekonomske rizike. Crna Gora se takođe trenutno nalazi pred ciljevima i zadacima kao što su dalje povećanje zaposlenosti, optimizacija industrijske strukture i promovisanje zelenog razvoja. Dvije strane definitivno mogu da uče jedna od druge u produbljivanju ekonomske i trgovinske saradnje i da upijaju međusobno iskustvo u unapređenju ekonomskog i društvenog razvoja. Kineske kompanije imaju snažan interes za to i spremne su da investiraju u Crnu Goru i ostvaruju praktičnu saradnju sa crnogorskim kompanijama kako bi postigli obostranu korist i dobitne rezultate.

I treća stvar, dvije strane imaju očigledne komplementarne prednosti i široke izglede za saradnju. Kao pravi prijatelj i dobar partner Crne Gore, Kina će, kao i uvijek, čvrsto podržati razvoj Crne Gore. Kineske kompanije imaju očigledne prednosti u proizvodnim kapacitetima i tehnologiji u oblastima gradnje autoputeva, brzih željeznica, proizvodnje električne energije iz obnovljivih izvora i proizvodnje novih električnih automobila i nalaze se na vodećim pozicijama u svijetu. Istovremeno, Crna Gora ima prekrasne prirodne pejzaže, prijateljsko okruženje za investiranje i zdrav pravni sistem. Mnoge kineske kompanije imaju snažnu volju da investiraju u Crnu Goru. Kroz prijateljsku saradnju između kompanija dvije zemlje, Crna Gora se može promovisati da u potpunosti iskoristi svoje geografske prednosti, nastavi da jača regionalnu povezanost, duboko se integriše u regionalnu saradnju i postane pravo regionalno čvorište. Kineska ambasada je spremna da nastavi da promoviše renomirane kineske kompanije sa znanjem i reputacijom za buduća ulaganja u Crnu Goru.

3. Kineska kompanija CRBC gradila je prvu dionicu autoputa od Smokovca do Mateševa. Da li postoji interesivanje kineskih kompanija za drugu dionicu čija gradnja se najavljuje?

Prvo, prioritetna dionica čiji je izvođač bila kineska kompanija postala je premijum projekat, visokog kvaliteta. Prema statistici Monteputa od puštanja u saobraćaj u julu prošle godine, ovom dionicom bezbjedno je prošlo više od 1,9 miliona vozila, i građanima Crne Gore je donijelo veliku pogodnost. Ako Crna Gora trenutno ima 620.000 stanovnika, to je ekvivalentno kao da je svaki stanovnik Crne Gore prošao ovom dionicom tri puta. Istovremeno, kroz skoro godinu dana rada, smatramo da ova dionica autputa ima tri važne karakteristike, odnosno „visoku bezbjednost, visok stepen iskorišćenosti i visoke standarde kvaliteta“, i da je zaista to jedan odličan projekat. Mislim da će to u budućnosti postati i „projekat brend“ kinesko-crnogorske saradnje.

Zatim, projekat prioritetne dionice koje je izgradila Kina je od velikog značaja. Dugoročno gledano, ovaj projekat ima najmanje četiri bitna značaja: prvo, ovo je bezbjedan put, koji poboljšava uslove saobraćaja u Crnoj Gori i značajno smanjuje broj saobraćajnih nezgoda. Drugo, ovo je put razvoja, koji je pokreće ekonomski razvoj svih oblasti uz sami autoput, pa i cijele države Crne Gore, posebno razvoj turizma, koji će pomoći da se ublaži problem neuravnoteženog razvoja između sjevera i juga zemlje. Treće, ovo je put povezivanja, koji olakšava interkonekciju Crne Gore sa zemljama regiona i ostatka Evrope i jača status Crne Gore kao regionalnog saobraćajnog čvorišta. Četvrto, ovo je put ka prosperitetu, koji je podigao povjerenje međunarodne zajednice u razvojne perspektive Crne Gore i doprinosi što skorijoj integraciji Crne Gore u evropsku porodicu.

I na kraju, kineske kompanije, uključujući CRBC, imaju snažnu spremnost da sarađuju i u sledećim fazama. Prioritetna dionica duga je oko 41 kilometar, sa 16 tunela, 20 mostova i 3 petlje. Mostovi i tuneli čine čak 60% nje. To je u tehničkom i tehnološkom smislu bio najteži dio projekta. Uspješan završetak i puštanje u rad prioritetne dionice je snažan dokaz tehničke moći i kapaciteta kineskih kompanija, a takođe je kroz njega akumulirano dragocjeno iskustvo i korisne reference za kineske kompanije da nastave da učestvuju u izgradnji narednih dionica. Kineske kompanije, uključujući i CRBC, veoma su voljne da nastave dobar zamah u saradnji između dvije strane i nastave da učestvuju u narednoj fazi izgradnje, uvijek na bazi obostrane koristi i rezultata od kojih svi dobijaju.

4. Primijetan je porast broja turista iz Kine, koliko je CG interesantna vasim državljanima?

Što se tiče saradnje Kine i Crne Gore u oblasti turizma, želio bih da podijelim nekoliko stavova:

Prvo, to kolektivno sjećanje na Crnu Goru je jedna od najljepših uspomena mnogih Kineza. Kada je u pitanju privlačnost Crne Gore Kinezima, moramo pomenuti film „Most“ o mostu na Tari i herojsku priču o otporu fašizmu opisanu u filmu. Takva književna i umjetnička djela bivše Jugoslavije imala su neizbrisiv uticaj na nekoliko generacija Kineza, a i danas su poznata u Kini, postajući dio kineske kulture, pa čak i svakodnevnog života Kineza. Mnogi Kinezi su puni nostalgije za mostom na Tari i za narodom Crne Gore. Kineski turisti koji dođu u Crnu Goru svakako će posjetiti most na Tari, i svrha te posjete možda nije samo da svojim očima vide ovaj herojski most, već i da ostvare svoj "herojski san" za kojim su čeznuli od djetinjstva.

Drugo, Crna Gora može postati most koji povezuje Kinu i Evropu. Crna Gora ne samo da ima veličanstvene prirodne pejzaže i duboko kulturno naslijeđe, zbog čega je stekla reputaciju „Bisera Balkana“, već istovremeno za mnoge Kineze Crna Gora može da postane most i prozor koji povezuje Kinu sa ostalim balkanskim zemljama, pa čak i sa drugim zemljama u Evropi. Zbog toga su se u posljednje vrijeme mnoge kineske turističke agencije javile našoj ambasadi, izražavajući optimizam u pogledu Crne Gore i drugih turističkih tržišta Centralne i Istočne Evrope, i sve su voljne da razvijaju evropske turističke pakete koji uključuju i Crnu Goru.

I konačno, turistička saradnja Kine i Crne Gore ima široku perspektivu. Optimizacijom i prilagođavanjem kineske politike u pogledu prevencije pandemije, tokom prvomajskih praznika prošlog mjeseca, kinesko domaće turističko tržište imalo je bum, a mnoge turističke atrakcije bile su prepune turista. Prema statistikama, za pet dana praznika, broj domaćih turista u Kini iznosio je 274 miliona, a prihod od turizma oko 22 milijarde eura, što pokazuje snažnu turističku potražnju i snažnu potrošačku moć kineskog naroda. Crna Gora je 2021. godine izabrana za najbolju stranu turističku destinaciju od strane kineskog magazina „Travel World“. Povodom 73. Dana državnosti Kine i Svjetskog dana turizma prošle godine, istovremeno je emitovan u obje zemlje kratak muzički spot kineskih i crnogorskih umjetnika „Muzika ne poznaje granice, planine i rijeke su kao susjedi“ čiji je organizator bila kineska ambasada, čime je dat novi podsticaj turističkoj saradnji dvije zemlje. Vjerujem da će turistička saradnja uskoro ostvariti restorativni rast, a broj kineskih turista da će nastaviti da raste u odnosu na podatke iz perioda prije pandemije.

5. Crna Gora dosta uvozi robe iz Kine, koji su naši proizvodi interesanti Vašem tržištu?

Što se tiče bilateralne trgovine između Kine i Crne Gore, ovako:

Prvo, Kina je uvijek podržavala koncept uzajamne koristi i saradnje u kojoj svi dobijaju kako bi aktivno sprovodila bilateralnu ekonomsku i trgovinsku saradnju sa Crnom Gorom. Ekonomska i trgovinska saradnja Kine i Crne Gore donijela je opipljive koristi i pogodnosti za dvije zemlje i dva naroda. Ekonomski i trgovinski obim između Kine i Crne Gore rastao je iz godine u godinu, a ekonomske i trgovinske veze između dvije strane su sve više razvijane i konsolidovane. Prema statistici Monstata, u 2022. godini uvozno-izvozna trgovinska razmjena između Kine i Crne Gore iznosila je 340 miliona eura, što je povećanje od 36,9% u odnosu na prethodnu godinu.

Drugo, EU i Kina su dva glavna resursa i dva tržišta koja Crna Gora može u potpunosti iskoristiti. Uzajamna korist i rezultati od kojih svi dobijaju ključ su saradnje Kine i EU. Kina je već tri godine zaredom najveći trgovinski partner EU. Prema kineskoj statistici, obim bilateralne trgovine između Kine i EU dostigao je skoro 850 milijardi američkih dolara 2022. godine. Istovremeno, Kina smatra da pristupanje Crne Gore Evropskoj uniji nije u suprotnosti sa razvojem bilateralnih odnosa Kine i Crne Gore. U stvari, razvoj bilateralnih odnosa između Kine i Crne Gore pomoći će ubrzanju pristupanja Crne Gore EU. Proširenje saradnje sa Kinom može Crnoj Gori donijeti više mogućnosti za ekonomski razvoj, podstaći očekivanja međunarodne zajednice za buduće razvojne izglede Crne Gore i ubrzati proces pristupanja. Na putu evropskih integracija Crne Gore, Kina i Evropska unija mogu postati dva glavna resursa i dva velika tržišta koja Crna Gora može iskoristiti.

Na kraju, ekonomska i trgovinska saradnja Kine i Crne Gore ima veliki potencijal i široku perspektivu. Kina ima 1,4 milijarde stanovnika i više od 400 miliona ljudi sa srednjim prihodima. Prednost njenog super velikog tržišta je ogromna prilika za zemlje širom svijeta, uključujući i Crnu Goru. Uz sve veću potražnju kineskih potrošača za visokokvalitetnim poljoprivrednim i prehrambenim proizvodima, visokokvalitetno crno vino, pršuta, mliječni proizvodi, med i drugi poljoprivredno-prehrambeni proizvodi koji se proizvode u Crnoj Gori veoma su pogodni za potrebe kineskog tržišta, a izvozni potencijal u Kinu je ogroman. Kina je potpisala ugovore o pristupu tržištima poljoprivrednih i prehrambenih proizvoda sa mnogim zemljama Centralne i Istočne Evrope. Kina ima snažnu volju da promoviše saradnju u navedenim oblastima i raduje se što skorijoj prodaji visokokvalitetnih poljoprivrednih i prehrambenih proizvoda iz Crne Gore u Kini.